Χαρακτηρισμός της νόσου

• Η ακτινική κεράτωση (AK) είναι προκαρκινική δερματική βλάβη που δεν σχετίζεται με μελάνωμα (NMSC, non-melanoma skin cancer), η οποία μπορεί να αναπτυχθεί σε σημεία στα οποία το δέρμα έχει εκτεθεί στον ήλιο χωρίς προστασία σε βάθος χρόνου.
• Η ακτινική κεράτωση μπορεί να εμφανιστεί ως μονήρης βλάβη ή να προσβάλει μια περιοχή του δέρματος (πεδίο), συνήθως στις εκτεθειμένες περιοχές, όπως το πρόσωπο, το τριχωτό της κεφαλής, το σώμα ή τα άκρα.
• Τόσο οι μονήρεις όσο και οι πολλαπλές βλάβες αναπτύσσονται αργά, είναι μικρές (με διάμετρο μικρότερη του 1 mm) και συχνά καλύπτονται από προσκολλημένες φολίδες κίτρινου ή καφέ χρώματος. Οι γύρω περιοχές μπορεί να εμφανίζουν εκτεταμένη προσβολή από τον ήλιο.

Διάγνωση

• Η διάγνωση τίθεται από έναν Δερματολόγο, ύστερα από έλεγχο του δέρματος όλου του σώματος.
• Οι βλάβες (ακτινικές κερατώσεις) κατατάσσονται σε διάφορες κατηγορίες:
  • Βαθμού I: πρόκειται για λεπτές βλάβες
  • Βαθμού II: οι βλάβες έχουν μέτριο πάχος
  • Βαθμού III: οι ακτινικές κερατώσεις είναι υπερτροφικές και μπορεί να σχηματίσουν ένα κερατοειδές μόρφωμα που ονομάζεται δερματικό κέρας (cornu cutaneum).

Επιπολασμός

• Η ακτινική κεράτωση εμφανίζεται συνηθέστερα σε εκτεθειμένες περιοχές του δέρματος ενηλίκων της Καυκάσιας φυλής με ανοικτόχρωμο δέρμα, όταν η έκθεση στο ηλιακό φως είναι χρόνια και παρατεταμένη, είτε για επαγγελματικούς λόγους (γεωργοί, αλιείς, εργάτες σε εξωτερικές εργασίες) είτε για λόγους αναψυχής (όπως ηλιοθεραπεία, χρήση σολάριουμ, ή έκθεση στον ήλιο κατά τη διάρκεια εξωτερικών δραστηριοτήτων όπως η ενασχόληση με τον κήπο, το γκολφ, το σκι και την ιστιοπλοΐα).
• Τα άτομα με ανοικτόχρωμο δέρμα, ιδιαίτερα εκείνα με εφηλίδες (φακίδες), γαλανά ή πράσινα μάτια και ξανθές ή κόκκινες τρίχες, διατρέχουν τον μέγιστο κίνδυνο να εκδηλώσουν ακτινική κεράτωση, ενώ ο εν λόγω κίνδυνος αυξάνεται με την ηλικία.
• Η ακτινική κεράτωση μπορεί να διαγιγνώσκεται ελλιπώς, αν και ο επιπολασμός σε ενήλικες άνω των 40 ετών κυμαίνεται μεταξύ 11-25% στους ευαίσθητους πληθυσμούς του βορείου ημισφαιρίου και μεταξύ 40-60% στο νότιο ημισφαίριο.
• Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν επιδημιολογικά στοιχεία για την ακτινική κεράτωση. Ο επιπολασμός της νόσου υπολογίζεται στο 3-5% του πληθυσμού, παρόμοιος με αυτόν των υπολοίπων Ευρωπαϊκών χωρών.

Υπόβαθρο της ακτινικής κεράτωσης

• Οι ακτινικές κερατώσεις εμφανίζονται ως βλάβες της επιφάνειας του δέρματος, που μπορεί να φαίνεται αδρή σαν υαλόχαρτο, και μπορεί να προκαλεί αίσθημα κνησμού, πόνου, ή καύσου σε ορισμένες περιπτώσεις.
• Η ανάγκη θεραπευτικής αγωγής για την ακτινική κεράτωση προέρχεται από την αυξανόμενη συχνότητα εμφάνισης, αλλά η πραγματική ανάγκη μπορεί να είναι υποτιμημένη, λόγω της μειωμένης επίγνωσης του πληθυσμού, της έλλειψης εξετάσεων ελέγχου για τον καρκίνο του δέρματος και του χαμηλού επιπέδου διαγνωστικής τεχνογνωσίας σε διάφορες χώρες.
• Οι ακτινικές κερατώσεις έχουν το δυναμικό να εξελιχθούν σε μεταστατικές μορφές καρκίνου του δέρματος που δεν σχετίζεται με μελάνωμα -όπως το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα (SCC)- εάν δεν διαγνωσθούν εγκαίρως και δεν αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά.

Ακτινικές κερατώσεις και μη μελανωματικοί καρκίνοι του δέρματος

• Μια μελέτη κατέδειξε ότι περίπου το 40-80% των περιστατικών ακανθοκυτταρικού καρκινώματος (SCC, squamous cell carcinoma) μπορεί αρχικά να ήταν ακτινική κεράτωση.
• Ένα άτομο που φέρει κατά μέσον όρο 7,7 βλάβες ακτινικής κεράτωσης, φαινόμενο γνωστό ως καρκινογένεση πεδίου, έχει αυξημένο κίνδυνο έως και κατά 10% να εμφανίσει εξέλιξη των βλαβών αυτών σε ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα μέσα σε διάστημα 10 ετών.
• Ο κίνδυνος εξέλιξης σε ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα (έναν τύπο καρκίνου του δέρματος που δεν σχετίζεται με μελάνωμα) αυξάνει με τον αριθμό των παρατηρούμενων (κλινικά ορατών) βλαβών.
• Συχνά, προκειμένου να γίνει οριστική διάκριση ανάμεσα στις ακτινικές κερατώσεις και τα καρκινώματα εκ πλακώδους επιθηλίου, είναι απαραίτητη η διενέργεια βιοψίας και είναι αδύνατον να προβλεφθεί ποια βλάβη μπορεί να εξελιχθεί σε καρκίνο του δέρματος.
• Επομένως, είναι σημαντικό όλες οι ακτινικές κερατώσεις να αντιμετωπίζονται το συντομότερο και σε όσο το δυνατόν πιο πρώιμο στάδιο.

Πρόληψη, θεραπεία και διαχείριση

• Η πρόληψη των ακτινικών κερατώσεων είναι σημαντικό μέρος της διαχείρισης. Ένας κρίσιμος παράγοντας είναι η εκπαίδευση των ασθενών σχετικά με την προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία, η αυτοεξέταση και η πρώιμη ανίχνευση.
• Η τακτική εφαρμογή αντηλιακών και η χρήση προστατευτικών ενδυμάτων μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης ακτινικών κερατώσεων και ακανθοκυτταρικού καρκινώματος.
• Είναι αδύνατον να προβλεφθεί ποια ακτινική κεράτωση θα παχύνει ή θα καταστεί πιο διηθητική με δυναμικό εξέλιξης σε μη μελανωματικό καρκίνο του δέρματος, επομένως οι κλινικές κατευθυντήριες οδηγίες συνιστούν τη θεραπεία όλων των βλαβών.
• Για την αντιμετώπιση των ακτινικών κερατώσεων εφαρμόζονται διάφορες παραδεκτές θεραπείες, συμπεριλαμβανομένης της κρυοθεραπείας και άλλων τοπικών θεραπειών.
• Φαίνεται ότι οι θεραπείες δεν είναι όλες κατάλληλες για όλους τους ασθενείς ή για όλες τις βλάβες, δεδομένου ότι τα κλινικά γνωρίσματα των ακτινικών κερατώσεων ποικίλλουν και κάθε ασθενής είναι μοναδικός.
• Οι θεραπευτικές επιλογές χωρίζονται σε θεραπείες στοχευμένες σε μονήρης βλάβες και σε θεραπείες που εφαρμόζονται σε μια περιοχή δέρματος, αν και συχνά η αγωγή επιτυγχάνεται με συνδυασμό των δύο.

Περίληψη

• Η ακτινική κεράτωση είναι χρόνια πάθηση που απαιτεί συχνή παρακολούθηση (εξαμηνιαία ή ετήσια) και αντιμετώπιση σε βάθος χρόνου.
• Οι θεραπευτικές αποφάσεις βασίζονται στη διάρκεια και την πορεία εξέλιξης των βλαβών, τον εντοπισμό και την έκταση της νόσου, καθώς και την παρουσία άλλων παραγόντων κινδύνου. Ωστόσο, συνήθως η αγωγή στηρίζεται κυρίως στον συνδυασμό θεραπειών που εφαρμόζονται στην περιοχή και στη βλάβη, με τακτική κλινική εξέταση.
• Οι στόχοι για το μέλλον της αντιμετώπισης της ακτινικής κεράτωσης είναι θεραπείες με σύντομα σχήματα και μειωμένες φλεγμονώδεις αντιδράσεις, που μπορεί να θεραπεύουν την ακτινική κεράτωση και να μειώνουν τον κίνδυνο μελλοντικής υποτροπής.